Στα ίχνη του Γιάννη Τσαρούχη/στάθηκα/αναλογίστηκα

Κοντοστάθηκα μπροστά στους ποδηλάτες, όλοι παραταγμένοι σε μια σειρά, μια παρέλαση από εικόνες, πρωταγωνιστές και ποδήλατα του 1930. Ποδήλατα και υποψίες φουστανέλας ή χιτώνα; Γιλέκο δυτικότροπο, ή απλό μάλλινο, βαλκανικό υφαντό; Ο Γιάννης Τσαρούχης, είχε αυτό το χάρισμα, να προσδίδει σε κάθε σχεδόν πίνακά του αυτή την αίσθηση της Ελλάδας, του Ρωμιού, τη μοίρα αυτής της γωνιάς της γης, που το ένα πόδι είναι στη Δύση και το άλλο στην Ανατολή. Μέσα από το λαϊκό στοιχείο που επικρατεί στους πίνακές του, ξεπηδά μια γενετήσια δύναμη, ένα πάθος για το Αρχαίο Ελληνικό στοιχείο που κρυβόταν/κρύβεται;/ μέσα στις γειτονιές του Πειραιά, στα Καμίνια, στις συνοικίες της Αθήνας, στο Μοναστηράκι και στις αγορές της Αθηνάς και της Ερμού. Άντρες με πρόσωπα και ζυγωματικά έντονα, σώματα καθημερινά ή αγάλματα; Βυζάντιο, Ρεμπέτικο, Ζεϊμπέκικο, Αγιογραφία, Λαϊκές Φορεσιές, Στολές, Δρόμοι... Όλα εμπλέκονται στα μοτίβα του, όπως ακριβώς μπλέκονται όλα τα παραπάνω στοιχεία σε μια χώρα που η μοίρα της είναι ακριβώς αυτό το συνονθύλευμα ιδεολογιών, εθίμων, επιρροών, καταστάσεων, γλώσσας, μουσικής...

Η ανακατωσούρα μας που συνεχίζει να μας ταλανίζει/ ή να μας ευεργετεί/

ποιος ξέρει την απάντηση;

Περπάτησα πολύ ώρα, σε αυτή την αναδρομική έκθεση του Τσαρούχη στο Μουσείο Μπενάκη. Περπάτησα ανάμεσα σε πολύ κόσμο. Μου άρεσε που είδα πολλά παιδιά. Κοιτούσαν, παρατηρούσαν. Χαμογέλασα με τις απορίες τους, ειδικά μπροστά στα ανδρικά μοτίβα, στα γνωστά "αντράκια" του Τσαρούχη. Υπήρχε αυτή η αγνότητα, αυτή η απορία η απόλυτα φυσική περιέργεια όχι για την απεικόνιση, αλλά για την τέχνη. Τα χάρηκα αυτά τα παιδάκια και τους γονείς τους. Τόσο καλό να δίνεις στα παιδιά τέτοια ερεθίσματα.

Στάθηκα, κάθισα και παρακολούθησα και το εξαιρετικό βίντεο για το Γιάννη Τσαρούχη σε 2 μέρη από μια εκπομπή της ΕΡΤ, το Μονόγραμμα, γυρισμένο, νομίζω το 1983; Δεν ξέρω. Αυτό που ξέρω όμως είναι, ότι η ΕΡΤ τώρα κάνει ηλίθιες εκπομπές στην πλειοψηφία τους και πανηγυράκια Eurovision, ενώ θα έπρεπε να είναι γεμάτη από τέτοιες μοναδικές δουλειές, που προβάλουν άλλα είδωλα, άλλες πορείες.

Ένιωσα σα να είχα μια ξαφνική συνομιλία με το ζωγράφο. Λάτρεψα τον αυθορμητισμό του στις απαντήσεις, είδα τη ματιά του να μου μιλάει. Καθαρό βλέμμα. Πολύ καθαρό. Σχεδόν κοντά στα τελευταία χρόνια της ζωής του, ένιωθες πως το καταλάβαινε και έβγαζε αυτή τη σοφία, που έχουν οι μεγάλοι άνθρωποι. Ως άνθρωποι εννοώ, τη σοφία του δρόμου. Απλά εδώ είχες και την οξυδέρκεια ενός αστραφτερού πνεύματος. Συγκινήθηκα τόσο πολύ, όταν τον άκουσα να λέει:

"όλη μου τη ζωή, η δυσκολία μου ήταν να μοιάσω στους άλλους

μου ήταν τόσο πιο εύκολο απλά να είμαι διαφορετικός

πάλευα για να γίνω αποδεκτός

Τώρα πια κατάλαβα όμως πόσο άχρηστο είναι αυτό"

Αυτό το διαφορετικό πάρτε το και κουμπώστε το σε όλα τα διαφορετικά που η Ελληνική κοινωνία, μοιάζει να αγνοεί ή να επιμένει να θέλει να αγνοεί. Από τα ΑΜΕΑ, το χρώμα του δέρματος, την άποψη, τις ιδέες, το ντύσιμο, το σεξουαλικό προσανατολισμό, τον/την άλλο που απλά μας φαίνεται διαφορετικός. Να είστε περήφανοι αν αισθάνεστε διαφορετικοί, για οποιοδήποτε λόγο. Δεν είστε η μάζα. Και συμπληρώνει:

"πρέπει να είσαι έξυπνος για να είσαι διαφορετικός"

Στάθηκα στις 4 εποχές του, στις διάφορες εκδοχές τους, ζωγραφισμένες στο Παρίσι, και νόμισα ότι ξεπρόβαλε όλη η ιστορία του τόπου σε μια εικόνα. Οι μορφές του αυτές, σε περνάνε από την αγιογραφία του Βυζαντίου στη προσφυγιά και στην πορεία του νέου ελληνικού κράτους, στις φτωχογειτονιές που σεργιανούσε για ώρες. Εκεί κατάλαβα ότι ο άνθρωπος αυτός είχε το χάρισμα να φτιάχνει από τη λάσπη, από πτωχά υλικά, εικόνες και "διηγήματα" για το μάτι μυθικά, πλούσια, μοναδικά!

Στον πρώτο όροφο, όμως χάθηκα. Εκεί είναι συγκεντρωμένες σχεδόν όλες οι σκηνογραφικές του ιδέες, μακέτες, οράματα για κάθε έργο που συνεργάστηκε ή φαντάστηκε. Από παιδί, στο πλούσιο αστικό σπίτι της θείας του στον Πειραιά, ζωγράφιζε τα σαλόνια και τα δωμάτια, σα σκηνικά από θεατρικά, με κυρίους και κυρίες της αυλής για πρωταγωνιστές. Πέρασε από μπροστά μου μια ολόκληρη γενιά και όχι μόνο του Ελληνικού θεάτρου. Παραστάσεις σταθμός όπως οι Όρνιθες, ή η Μήδεια στο Covent Garden. Σε μικρά χαρτάκια, σχέδια ακόμα και σε χαρτοκιβώτια, έφτιαχνε τους κόσμους τους φανταστικούς του θεάτρου, τη σάρκα και την οστά της ιστορίας. Σε ένα κομμάτι τοίχου γράφει ένα απόφθεγμα του:

"το ίδιο το θέατρο είναι μια τρέλα που οργανώνεται με σύστημα.

Αν μέσα στο σύστημα διαφυλαχθεί η σχιζοφρένεια και το όνειρο, το θέατρο γίνεται ενδιαφέρον"

Τελειώνοντας, η έκθεση αυτή, με πήγε ένα ταξίδι στο συναίσθημα, στην νεότερη ιστορία της Ελλάδας. Ο Τσαρούχης άλλωστε (1910-1989), δεν έκανε τίποτα άλλο από τα να ζήσει όλη την πάλη της χώρας αυτής, των ανθρώπων της, τα γεγονότα της που της έχουν αφήσει σημάδια και πληγές που ακόμα πληρώνουμε αλλά και λατρεύουμε να αγαπάμε. Να τη ζήσει και με ένα τόσο ιδιαίτερο τρόπο να την απεικονίσει στο καμβά του, με τα πινέλα της ψυχής μας και τα χρώματα του τόπου που ζούμε. Και να προσπαθήσει να μας ακουμπήσει με την αμεσότητά τους, την αλήθεια τους. Άλλωστε η αλήθεια πονάει ή συγκινεί.

Γιατί ο Τσαρούχης είμαστε όλοι εμείς...

Η μάνα η Ελλάς και τα παιδιά της όπως, όπου βρεθούμε,

από όπου και αν κρατάμε.